بلوغ ونوجوانی دردختران
با توجه به اهمیت بحران بلوغ و مشکلات مربوط به آن در دختران نوجوان، ضرورت شناسایی نیازهای روان شناختی و تدارک برنامه های آموزشی و خدمات مشاوره ای ازجانب مسئولین در جهت ارتقاء رفتارهای بهداشتی مطلوب اهمیت ویژه ای خواهد داشت.
تغییرات دوران بلوغ هم برای دختران و هم برای پسران اهمیت دارد، اما مسائل دختران به خاطر شرایط خاص فرهنگی اهمیت ویژهای پیدا میكند. مادر، به عنوان نزدیكترین فرد از نظر عاطفی به فرزندش، میتواند گذر از این دوران را برای او آسانتر كند.
2-2-1- ویژگیها ونشانه های بلوغ در دختران
2-2-1-1- ویژگیهای فیزیولوژی وجسمانی
بلوغ جسمانی به مجموعه تغییرات فیزیکی و فیزیولوژیکی در بدن گفته میشود که براساس آنها، بیشتر بر اثر ترشح هورمونهای گوناگون، بدن کودک تبدیل به بدن بزرگسال میشود. به عبارت دیگر یکسری تغییرات جسمی و روانی که سلسلهوار به دنبال هم اتفاق میافتد و نهایتاً در پایان این دوره، «دختران نوجوان» زمینه و آگاهی کافی جسمی و روانی را برای «زن شدن» پیدا میکند. علامتهای جسمی بلوغ به دنبال یکسری تغییرات هورمونی بدن که از طریق مغز (سیستم هیپوفیز و هیپوتالاموس) کنترل میشود و ارتباط مستقیمی با تخمدان (در دختران) دارد، ظاهر میشود. سن بروز تغییرات بدنی در دوره بلوغ بسیار متغیر است. بلوغ در اثر رسيدن يا تكامل سيستم اعصاب مركزي آغاز مي شود. در اين زمان بخشهاي فرمانده مغزي مانند هيپوتالاموس شروع به تحريك قسمتهاي فرمان پذير بنام تخمدان مي كند و در نتيجه اين عمل، تخمدان ها شروع به ترشح هورمونهاي جنسي بنام استروژن و پروژسترون و آندروژن مي كنند. هورمون استروژن در دختران سبب شروع صفات ثانويه جنسي مي شود.[1]
در شروع و ادامه بلوغ ، فعاليتهاي كلي بدن از جمله فعاليت غدد تيروئيد و فوق كليه ، عوامل تغذيه اي ، بيماريهاي مزمن ، محركات بينايي ، بزاقي ، عاطفي و ... تاثير دارند. عامل عمده موثر در اين زمينه وراثت است ولي تعدادي عوامل ديگر نيز در شروع و روند بلوغ موثرند كه وضعيت تغذيه ، محل جغرافيايي ، سلامت كلي ، مواجهه با نور آفتاب و وضعيت رواني از جمله عوامل موثر در بلوغ مي باشند. [2]
بطور کلی علائم جسمانی دوران بلوغ در دختران عبارتند از: «رشد جسمی و قدی»، «جوانه زدن نوک پستانها و رشد آنها»، «پیدایش موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل» و «قاعدگی».[3]
2-2-1-2- ویژگیهای روانی ورفتاری
این تغییرات روانی عبارتند از: : میل به گوشهگیری، حساسیت بسیار نسبت به انتقاد دیگران، بیقراری، بیثباتی، تحریکپذیری، نوسان در خلق و خو، مخالفت با خانواده و دوستان و به طور کلی جامعه، در رؤیا فرورفتن، شرم و حیای مربوط به تغییرات ناشی از بلوغ جنسی، تنبلی و سستی، نافرمانی از بزرگترها، خیرهسری و خودرأیی، نداشتن احساس امنیت و اعتماد به نفس، مقاومت در برابر پند و اندرز والدین، تمایل شدید به ارتباط نزدیک با دوستان و گفتگوهای پنهانی و طولانی با آنها، حساسیت نسبت به آراستگی ظاهر خود و صرف وقت جلوی آینه. این علائم که حدود یک سال پیش از بلوغ آغاز میشود، در مرحله جنسی رو به شدت گذاشته و در مراحل پایانی بلوغ بتدریج کاهش مییابد. [4]
در سنین بلوغ دختران از نظر روحی بسیار حساس و عصبی میشوند. گاهی در برخی دختران تغییرات رفتاری بدی بروز میکند. لجبازی مهمترین ویژگی این دوران است و به تدریج با استقرار بلوغ این نشانههای رفتاری کمرنگتر میشوند. والدین باید نسبت به این سن و رفتارهای خاص این سن آگاهی داشته باشند و با صبوری و مهربانی با دخترشان برخورد کنند پديده بلوغ جنسي به طور طبيعي براي دختران نگران كننده و ترسناك است و معمولا دختران به خاطر نداشتن آگاهي هاي قبلي از تغييراتي كه دربدنشان مي افتد، نگران مي شوند.
دوران بلوغ دوران بروز كنجكاوي ها و گرايش به سمت جنس مقابل نیز هست كه اين مسئله در زمان خود امري كاملاً نرمال و طبيعي است، در مجموع نسبت به چند دهه قبل سن بلوغ كمي كاهش يافته است كه بنظر مي رسد بخاطر بهبود تغذيه و شرايط زندگي سالم تر باشد.[5]
2-2-2- مناسبترین زمان برای دادن اطلاعات به دختران درخصوص قاعدگي
بهترين زمان براي دادن اطلاعات براي هر تحولي زماني نه چندان نزديك و نه چندان دور از آن رخداد است. در مورد قاعدگي بهترين وقت زمان جهش قد در دختران مي باشد كه به فاصله چند ماه پديده قاعدگي اتفاق خواهد افتاد .لازم است مادران قبل از وقوع بلوغ و شروع اولین قاعدگی از چند وقت قبل، با بیان حالتها و چگونگی این دوران، دخترانشان را از نظر ذهنی آماده کنند تا فرزندانشان به محض رؤیت قاعدگی گیج و دستپاچه نشوند. زمان بیان شرایط بلوغ برای هر دختری متفاوت است و تشخیص زمان مناسب بر عهده مادران است. بهتر است این مباحث را در زمانی که دختران در ایام امتحانات و استرسهای درسی نیستند بیان کرد و خوب است با توجه به رشد جسمی دختر این مباحث پیگیری شود.. هر چند که اولین قاعدگی به اندازه خود برای دختران استرسآور است، ولی مادران میتوانند با توضیحات و آموزشهای لازم قبل از بلوغ، میزان این تنش و استرس را تا حد زیادی پایین آورند.[6]
مجموعه اطلاعاتي كه دختران در خصوص بلوغ و جنسيت مي بايست كسب كنند الفباي زنانگي ناميده مي شود. تجربه نشان مي دهد كه عدم آگاهي از اين الفبا ، سلامت جسمي ، جنسي ، رواني و اجتماعي فرد را به مخاطره مي اندازد. اين الفبا شامل شرايط و وضعيت بلوغ و قاعدگي طبيعي و غير طبيعي ، رفتارهاي زندگي سالم از جمله تغذيه ، ورزش ، استراحت و استفاده از آفتاب ، مراجعه به پزشك يا افراد ذيصلاح براي كسب اطلاعات ، كاهش اضطراب و تشخيص و درمان بيماريها مي باشد.[7]
[1] -ر.ک . فرهادیان ، رضا ، آنچه یک جوان باید بداند (ویژه دختران)، قم ،دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم،1379،صص22- 25
[2] -ر.ک .همان ص 22
[3] -ر. ک .همان صص 19 – 22
[4] -ر .ک. همان ص25
[5] -ر.ک . قائمی ، علی ، سازندگی وتربیت دختران ،تهران ،انجمن اولیاءومربیان1373،صص104-108
[6] - ر.ک .همان ص236
[7] -ر.ک . شعاری نژاد ، علی اکبر ، روان سناسی رشد ،تهران ،اطلاعات 1385، ص290